مشخصهها و مؤلفههای انسجام مذهبی کدامند و مهمترین مشخصه کدام است؟
برای ورود به این بحث باید بین انسجام درونمذهبی شیعه و انسجام بینامذهبی شیعه و سنی تفکیک قائل شد. اولین مؤلفه انسجام درون مذهبی شیعه، وحدت بینشی و عملی بر محور اعتقاد و پیروی از اهلبیت پیامبر (ص) میباشد که این نوع وحدت، یعنی وحدتی برمدار امامت، بالاترین معروف قابلتعریف در حوزه اسلامی تلقی میگردد.
مشخصه بعدی بیزاری از دشمنان اهلبیت پیامبر (ص) و در نگاه کلی دشمنان خدا و اولیاء خدا میباشد. همیاری و همکاری برای مقابله با فتنههای اجتماعی و تهدید دشمنان دین، یکی دیگر از مشخصههای درون مذهبی شیعه است. مضاف بر اینکه حمایت از نظام سیاسی برخاسته از اندیشه سیاسی تشیّع بهعنوان حکم اولیه و شناخت برترین واجب در میان احکام اولیه، مؤلفه دیگر انسجام درون مذهبی تشیّع میباشد؛ اما در ارتباط با انسجام بینامذهبی تشیّع و اهل تسنن، مشخصههای دیگری قابلذکر است که در ادامه به آنها اشاره میشود. ایجاد تقریب فکری - بینشی، در جهت فهم صحیح از یکدیگر و رفع سوءتفاهمها و سوءبرداشتها، اولین مشخصه انسجام بینامذهبی میباشد.
مسئله بعدی در انسجام بینامذهبی تشیّع و تسنّن این است که باید با نگاه راهبردی به وحدت، در راستای تأمین مصالح امت اسلامی و مدیریت امور کلان جهان اسلام کوشش نمود و بهعبارتدیگر باید هدف، وحدت استراتژیک باشد نه وحدت ایدئولوژیک.
همدلی، همفکری، همکاری و همیاری در مقابله با دشمنان مشترک، مؤلفه دیگری است که میتوان برای این انسجام در نظر گرفت؛ زیرا با توجه به تأکید قرآن کریم بر مقابله با سلطه کفار بر مسلمین بهعنوان بزرگترین منکر، وحدت برای نفی این منکر، یکی از الزامات مهمی است که شیعه و سنی باید روی آن وفاق داشته باشند.
شاخصه مهم بعدی، طرد خصومتهای جاهلانه و توجه به نتایج ذلتبار تفرقه در میان امت اسلامی میباشد که برای این منظور باید در مقابل افراطگرایی و تعصبات بیجا صراحتاً موضع معقولی اتخاذ گردد. مقام معظم رهبری نیز در بیانات خود بارها به این مسئله اشاره نموده و اذعان داشتهاند: حتی جماعتی که ازلحاظ اعتقاد دینی مثل هم نیستند، میتوانند اتحاد داشته و کنار هم باشند و نگذارند دشمن از اختلافاتشان سوءاستفاده کند؛ بنابراین یکی از نشانههای مهم انسجام، ترک خصومتهای جاهلانه و جلوگیری از صحنهگردانی میدان اجتماع، توسط افراد متعصب میباشد.
نکته بعدی، تعامل اندیشمندان فرق و مذاهب برای حفظ اسلام و استقلال جهان اسلام است. به دیگر معنا باید با حفظ عزت مسلمین، به مبارزه با اسلامهراسی و فتنههایی که در پیشروی جهان اسلام است همت گمارد. مضاف بر اینکه باید با همفکری و همکاری، در جهت حل معضلات اجتماعی - سیاسی جهان اسلام کوشش نمود؛ زیرا موضوعات بسیار متعددی در جهان اسلام وجود دارد که برای حل آنها باید، راهکارهایی ارائه شود. بهطور مثال ازجمله مسائل بسیار مهم جهان اسلام، بحث فلسطین است که اخیراً آمریکاییها بهواسطه ارائه طرحی، تصمیم به اضمحلال کامل فلسطین و نفی آرمان آن تحت عنوان معامله قرن دارند که بهطورقطع باید جهان اسلام با بررسی دقیق این موضوع، در ارتباط بابیان راهکارهای اصولی در این خصوص، گامهای جدی بردارد.
شایانذکر است، گرچه تمام مؤلفههای بیانشده بسیار مهم هستند اما به نظر میرسد مبحث مواجهه در برابر دشمنان دین و حساسیت و بصیرت در برابر توطئههای آنان را بتوان بهعنوان مهمترین شاخصه در حوزه انسجام اجتماعی معرفی نمود. چراکه جهان اسلام همواره با خطراتی بیرونی مواجه بوده و خطرات درونی آن بهمراتب کمتر از آن چیزی است که تصور میشود. بهعبارتدیگر آموزهها و انگیزههای مشترک، ارتباطات انسانی میان اعضای جامعه، وجود قرابت فکری و فرهنگی و باورهایی که از قرآن نشأت میگیرد، عواملی هستند که در رابطه با انسجام اجتماعی و مذهبی میتواند به کار گرفته شود ولی معضلی که اینک وجود دارد، عدم تمایل قدرتهای بزرگ جهانی بهواسطه ایجاد توطئههای مختلف برای دستیابی جهان اسلام به وحدت است؛ زیرا در سایه وحدت، مصالح عالی امت اسلامی تأمین و استمرار سلطه دشمنان بر کشورهای اسلامی کاهش خواهد یافت که البته این مسئله نیازمند به اشتراک گذاشتن محورها و نقاط مشترک بهواسطه آگاهی بخشی توسط علما و نخبگان جامعه در راستای انسجام امت اسلامی میباشد.
وضعیت انسجام مذهبی در کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
با توجه به تفکیک اولیهای که در ابتدای بحث انجام شد، انسجام درون مذهبی در بین عوام مردم بسیار خوب بوده و بر محور ولایتفقیه، تفکر شیعی کاملاً نظامیافته و رو به تکامل، حرکت به جلویی را دارد؛ اما در میان خواص و خصوصاً خواص سیاسی به دلایلی که زمینه درونی دارد یعنی خودخواهیها، تمایلات قدرتطلبانه و ثروتاندوزانه و تعصبات، متأسفانه هنوز آن انسجامی که باید برقرار باشد، نیست. خداوند در قرآن کریم میفرماید، «کلُّ حزبٍ بَما لَدَیهِمْ فَرِحُونَ» یعنی گاهی آنقدر تمایلات و تعصبات شدید میشود که حتی طرف مقابل حاضر نیست صدایش را بشنود تا چه رسد به اینکه بخواهند باهم گفتگویی داشته باشند. هرچند نباید از سرمایهگذاری و نفوذ دشمنان در بین نخبگان سیاسی و علمی کشور غافل شد ولیکن باید این را دانست تا زمانی که در درون انسان زمینهها و خلأهایی برای استفاده وجود نداشته باشد، دشمن نمیتواند موفق به نفوذ شود. بههرحال نفوذ دشمن در نیروهای خودی باعث شده که عدهای به سمت غرب و قدرتهای برتر جهانی تمایلاتی داشته باشند و همین مسئله، انسجام مذهبی را در درون کشور دچار خدشه کرده است؛ اما انسجام بینامذهبی در سایه انقلاب پربرکت اسلامی، در حد بسیار مطلوبی وجود داشته و مجموعه تقریب بین مذاهب اسلامی هم بهواسطه ارتباط با نیروهای مختلف، فعالانه کار میکنند. البته استعمارگران و عمال وابسته به آنها در منطقه مستمراً تلاش میکنند که تفرقه مذهبی در ایران همچنان شعلهور مانده و انسجام مذهبی موجود در ایران را از بین ببرند.
عوامل اختلال در انسجام و موانع شکلگیری انسجام مذهبی در کشور چیست؟ و مهمترین عامل و مانع کدام است؟
در این خصوص به نظر میرسد موانع فرهنگی مقدم بر سایر موانع ازجمله موانع سیاسی باشند. اولین نکته در موانع فرهنگی تلاش عدهای در جهت تمرکز بر نقاط اختلافی میباشد؛ مانند جریان شیرازیها که روی موارد اختلافی تمرکز پیدا میکنند؛ بنابراین یکی از عوامل فرهنگی که باعث فروپاشی انسجام مذهبی میشود، همین جریانات هستند. بهبیاندیگر تمرکز بر نقاط اختلافی و غفلت از اشتراکها، یکی از مشکلات فرهنگی است که متأسفانه دامنگیر جامعه فرهنگی شده است. از سویی بخش عمدهای از عوامل عدم انسجام، ناشی از روحیه افراطگرایانه و تعصبآمیز در بین برخی از افراد میباشد. البته نباید از سهلانگاری نخبگان دینی و عدم تلاش لازم آنان در جهت آگاهی بخشی، بهعنوان عامل دیگری در افزایش ضعف فرهنگی، غافل شد و باید دانست که دشمن از این خلأ فرهنگی نهایت سوءاستفاده را خواهد کرد.
شایانذکر است در بعد سیاسی نیز عوامل مختلفی ازجمله قومیتگرایی و ناسیونالیسم ملی، بهعنوان عامل اختلال در انسجام مذهبی مطرح میباشند. امام (ره) میفرمودند: ملیگرایی خلاف اسلام است. چراکه ملیگرایان با مقدم دانستن ارزشهای ملی بر ارزشهای اسلامی، زمینهساز تنش و تفرقه میشوند. بهبیاندیگر زمانی که قومی، زبان و فرهنگ خود را بهعنوان فرهنگ برتر تلقی میکند، نوعی نژادپرستی و نژادگرایی ظاهر میشود که طبیعتاً مانع تحقق انسجام بر پایه دین میگردد و اینجا است که پانعربیسم، پانترکیسم و پانایرانیسم بروز و ظهور میکند که طبیعتاً نهتنها یکدیگر را جذب نمیکنند بلکه باعث افزایش طردها، خواهند شد که درصحنه عمل خطرات بسیار زیادی را دارد. مضاف بر اینکه حتی ممکن است آنها در مواجهه با حکومت اسلامی در مواردی وحدت رویّهای از خودشان نشان دهند که خطرات آن در آینده، باعث نوعی فروپاشی سرزمینی میشود. عدمحمایت و همگرایی حکومتهای اسلامی از یکدیگر، یکی دیگر از عوامل عدم تحقق انسجام مذهبی میباشد که اصلیترین راهکار برای مواجهه با این مسئله، مراجعه به نخبگان است؛ زیرا دولتها به دلایل مختلفی ازجمله، سوءظن به دولت دیگر در مبحث زیر سؤال بردن اقتدار منطقه و یا سوءظن بهقصد اختلاف و تشتت در کشور، این ارتباط و تعامل را با یکدیگر ندارند. نکته دیگر نفوذ نظام سلطه برای از بین بردن اتحاد، انسجام و وحدت بهمنظور فروپاشی نظام، به طرق مختلف ازجمله استفاده از رسانهها میباشد. درنهایت به نظر میرسد که سیطره و نفوذ دشمن میتواند بهعنوان مهمترین مانع در برابر انسجام مذهبی، مطرح باشد که البته باید دانست هرچند دشمنان همواره بهواسطه توطئههای متعدد به دنبال عدم شکلگیری این انسجام هستند اما آنها در این زمینه تنها نبوده و همکاری برخی عوامل داخلی در جهان اسلام، باعث تحقق اهداف ایشان در فروپاشی این انسجام مذهبی میان مذاهب مختلف اسلامیشده است.
نقش افراطگرایی (اعم از شیعه و سنی) در تخریب روند انسجام مذهبی چیست؟
افراطگرایی در هر شکلی و در هر مذهبی امری ناپسند و نامطلوب بوده که باعث فروپاشی انسجام مذهبی میگردد. بهعبارتدیگر افراطگرایی حرکت برمدار نقشه شیاطین درونی و بیرونی است که نهتنها باعث ایجاد یک حصار فکری میشود، بلکه زمینه بهرهگیری از افکار و اندیشه را از دیگران هم سلب میکند؛ یعنی علاوه بر اینکه اجازه آگاهی از افکار دیگران را به انسان نمیدهد بلکه باعث ایستادگی در برابر تمام صاحبان اندیشه دیگر خواهد شد که این بسیار خطرناک است. از سویی افراطگرایی با پراکندن تخم نفرت و انزجار در میان مذاهب مختلف، زمینهساز تفرقه و تشتتی میگردد که بستر لازم را برای سلطه نظامهای استکباری و فتنهجویان داخلی فراهم خواهد کرد و درنهایت کار به دست سفها و ابلهان افتاده و اینجاست که باید فاتحه عزت، آزادی و استقلال مسلمانان را خواند.
رابطه میان انسجام مذهبی و امنیت ملی در کدام عرصهها است و عدم یا ضعف در انسجام مذهبی چه تأثیری بر امنیت ملی میگذارد؟
بهطور حتم امنیت مدنظر جامعه اسلامی، امنیتی فراگیر در عرصههای متکثر و مختلف اجتماعی میباشد و امنیت فراگیر یعنی پیش روی تا مرحله امنیت روانی که این مسئله نیازمند وحدت میان نیروهای مختلف جامعه و حفظ پیوند و انسجام مذهبی میباشد؛ بنابراین امنیت فرهنگی مهمترین بعد امنیتی است که از طریق انسجام مذهبی قابل حصول است. نکته حائز اهمیت این است که منازعات مذهبی باعث تخریب امنیت حتی در عرصه سیاسی و اقتصادی میگردد؛ زیرا اگر در کشوری منازعات و درگیریها و جنگ مذهبی رخ دهد، در چنین فضایی نمیتوان یک اقتصاد سالم را بنا کرد و حتی ممکن است تنش میان نیروهای سیاسی هم ایجاد شود. بهعبارتدیگر با تقویت ایمان افراد، طبیعتاً اختلافات فروکش کرده و با حضور انسان باایمان در عرصه سیاسی - اجتماعی، فتنهها کمتر میتوانند در بین ایشان نفوذ پیدا کنند که بهطریقاولی سیطره دشمن نیز کاهش پیدا خواهد کرد. از سویی منازعات مذهبی باعث اضمحلال استقلال، اقتدار و آزادی مسلمانان میگردد که این امر موجب آشوبهای داخلی بسیار گسترده و ناامنیهای مهلک در جوامع اسلامی و سلطه دشمنان بر جان، مال، ناموس و سرزمین مسلمانان خواهد شد که درنهایت با نابودی بزرگان امت اسلامی، کسانی در رأس قدرت قرار میگیرند که جز منافع خودشان، مصلحت مردم را تعقیب نمیکنند که این میتواند مخاطره بسیار سنگینی را برای ملت ایجاد کند. نکته بعدی این است که یکپارچگی مردم یک کشور با یکدیگر، بهرغم تفاوتهای مذهبی موجود در میان آنها زمینهساز تعامل ایشان میگردد که این تعاملات باعث خنثی شدن توطئههای دشمن خواهد شد؛ اما افتراق باعث نفوذ دشمن و عدم برقراری امنیت خواهد شد؛ بنابراین با توجه به اینکه پایداری جوامع انسانی درگرو مدیریت گسترده اجتماعی است و با عنایت به فراگیری مذهب در جامعه ایرانی، اگر بتوان این اتحاد و انسجام را در میان فرق مختلف اسلامی برقرار کرد، در این صورت میتوان بهراحتی گسلها را از بین برد.
با ذکر عوامل مهم تقویت انسجام مذهبی لطفاً راهبردها و راهکارهای تحقق انسجام مذهبی در کشور را (با تأکید بر راهبردهای دینی و فرهنگی) بیان کنید؟
برای حرکت به سمت انسجام مذهبی باید دو نکته را بهطور جد بهعنوان نگاه راهبردی دنبال کرد که اولین نکته، توجه دائم به نقاط مشترک موجود در عرصههای مختلف، بین فرق اسلامی و سرمایهگذاری روی این نقاط مشترک میباشد؛ زیرا در مباحث علمی، در سطح ملی و در سطح جغرافیایی بین علمای اسلام، اشتراکاتی در بین مذاهب وجود دارد که سرمایهگذاری بر روی این موارد، خود یک راهبرد کلان در عرصههای مختلف میباشد.
راهبرد دوم در زمینه تلاش مستمر در جهت مقابله با انواع گسلهای موجود تفرقهانگیز و افراطگرا در عرصه مذهبی میباشد. به دیگر سخن اگر شخصی مسئولیت کلان مملکتی دارد، باید این نگاه راهبردی را داشته باشد که سخنان او ایجاد زمینه افراطگرایی مذهبی را فراهم نکند و از طرفی اگر مصوبات مجلس باعث رشد افراطگرایی میشود، باید با نگاه راهبردی کلان مانع آن شد. پس این دو راهبرد، از نوع ایجابی و سلبی است که در بخش ایجابی نقطه مهم بحث توجه به نقاط مشترک بوده و در بحث سلبی هم عواملی است که باعث نادیده گرفته شدن این نقاط مشترک و تشدید این عوامل اختلاف زا میباشد؛ اما عوامل تقویت انسجام مذهبی، تقویت نقاط اشتراک و عدم تمرکز بر نقاط افتراق و اختلاف است. بهعبارتدیگر نباید تعصبات مذهبی برجسته شود، علما سهلانگار نبوده و بهطورجدی در جهت پوشاندن این رخنه فرهنگی تلاش کنند تا گسلها تشدید نشود و از طرفی با عدم تأکید بر مسائل قومیتی و ناسیونالیستی، مهمترین اصل را ارزشهای اسلامی قرار دهند. باید توجه داشت که تجزیه کشورهای اسلامی چندین سال است که در دستور کار آمریکا قرارگرفته که متأسفانه در بعضی از کشورها مانند سودان و لیبی این اتفاق افتاد و گسل ایجاد شد ولی در منطقه غرب آسیا، به دلیل حضور محور مقاومت، نقشه دشمن به نتیجه نرسیده است. راهکار بعدی ایجاد و تقویت ارتباط مستمر و سالم با محوریت حرکت در جهت مشترکات اسلامی و مصالح امت اسلامی در بین رسانهها میباشد. شایانذکر است، بسترسازی مناسب برای ایجاد مشارکت فعال تمام جریانهای مذهبی بر اساس اختیارات قانون اساسی کشور، در فعالیتهای اجتماعی - سیاسی، راهکار دیگری است که میتوان دنبال نمود.
نکته بعدی ایجاد تقریب فکری در بین تمام جریانها از مذاهب مختلف، میباشد که دراینبین موسم حج و اربعین امام حسین علیهالسلام دو نمونه مهم از مناسک مشترک مذهبی است که میتوان از فضای ایجادشده در آن، نهایت استفاده را در راستای ایجاد تقریب فکری بین افکار ملتهای مختلف برد. مسئله بعدی برجستهسازی فرهنگ اهلبیت (ع) در مواجهه با مخالفان و پیروان دیگر مذاهب اسلامی میباشد. چراکه اهلبیت (ع) در مواجهه با مخالفین و دیگر فرق، با حفظ ایدئولوژیک خود و حفظ مرزهای عقیدتی، با آنها ارتباطات استراتژیک داشتند. راهکار بعدی برجستهسازی محبت اهلبیت (ع) در راستای پیوند عاطفی میان فرق اسلامی میباشد.
اهتمام ویژه علمای اسلامی بر برجستهسازی شعارهای قرآنی راهکار دیگری است که به نظر میرسد. «وَاعتَصِموا به حبل اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا» ، مساله اعتصام به حبل الهی و عدم تفرقه دائماً باید تکرار شود. «وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِیحُکمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ» ؛ اگر مسلمین تفرقه و نزاع پیدا کنند و بین آنها و مذاهبشان کشمکش به وجود آید بنابراین سست شده و درنتیجه اقتدار، شوکت و قدرت شما از بین میرود؛ پس باید صابر بوده و یکدیگر را تحمل کنند. «وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ »؛ مسلماً اگر یکدیگر را تحمل کنند، خدا هم با ایشان بوده و آن زمان خدای تعالی فرجی حاصل میکند. از سویی این شعار «وَأَعِدّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِن قُوَّةٍ» ، فقط برای سپاه نیست، بلکه به تمام مسلمانان میگوید که سعی کنید بصیرت داشته، منسجم باشید و به یکدیگر محبت کنید. با حضور در انتخابات، در تصمیمگیریهای کلان کشور مشارکت داشته باشید و در اعتراضات و تعارضات در مقابل دشمن بایستید، هر جای اسلام که هستید وارد شوید و بگذارید که دشمن عقب برود و اقتدار و شوکت شمارا ببینید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَینَ أَخَوَیکمْ» ، برادر هستید، اگر هم دعوایی دارید سعی کنید با یکدیگر این دعواها را برطرف کنید و نگذارید که این دعواها به کینه و کدورت تبدیل شود؛ بنابراین میتوان با تمرکز بر روی این شعارهای قرآنی، آنها را در جهان اسلام تعمیم داد و از آنها بهعنوان سدی در مقابل دشمن استفاده نمود. یکی دیگر از راهکارها، ارتباط مستمر میان اندیشمندان اسلامی و تعامل فکری بر محور مسائل امت اسلامی و جهانیسازی اسلام است. بهعبارتدیگر باید با کنار گذاشتن منیت ها و تفکرات منفی، راهکاری اصولی در جهت یکپارچهسازی جهان اسلام اندیشید. باید بهگونهای تدبیر نمود که جهان اسلام در عرصه علمی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و امنیتی، صنعت و رسانه، در سطح جهانی اقتدار ویژهای کسب نماید که البته تمام اینها نیازمند همفکری و مساعدت اندیشمندان جهان اسلام بهصورت مستمر میباشد. مضاف بر اینکه در این راه بهکارگیری ظرفیتها باعث تقویت و از بین رفتن خلأهای موجود میشود.
نکته بعدی بسط گفتمان تمدنسازی اسلامی در بین نخبگان جهان اسلام بهویژه در مراکز دانشگاهی است که نتیجه آن ارائه راهبردهای فرهنگی در جهت تمدنسازی در حوزههای سیاسی، علمی، اقتصادی و امنیتی توسط ایشان میباشد که البته برای دستیابی به این راهبردها نیاز به طراحی راهکارها و بعد سیاستهای اجرایی است؛ یعنی راهکارها تبدیل به سیاست شوند؛ بنابراین اگر جهان اسلام روی محورها و افق آینده جهان اسلام متمرکز شوند، میتوانند با استفاده از ظرفیتهای یکدیگر زمینه اقتدار جهان اسلام و ایجاد یکقطب جدید در برابر قطب استکبار را فراهم آورند.
با در نظر گرفتن روند فعلی آینده انسجام مذهبی در کشور را چگونه ارزیابی میکنید؟
باید دانست که ساخت آینده در گروی فعالیتهای امروز میباشد؛ یعنی اگر امروز با برنامهریزی دقیق در جهت تقریب مذاهب اسلامی، سعی در تقویت وحدت و انسجام صورت پذیرد، آیندهای بسیار نویدبخش در انتظار ما خواهد بود. شایانذکر است تلاشهایی که جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد وحدت میان صفوف ملت و همچنین تقریب میان مذاهب اسلامی و مقابله با افراطگرایی مذهبی انجام داده است، نشاندهنده وجود عزمی راسخ برای قرار دادن افقی مناسب و آیندهای درخشان پیش پای امت اسلامی میباشد؛ اما دولتهای مرتجع و وابسته منطقه تلاش میکنند که اختلافات و تمایزات مذهبی را برجسته کرده و در پازل طراحیشده توسط دشمن، نقش ایفا کنند که اگر این رویّه استمرار پیدا کند و دولتهای دیگری با این دولتهای تفرقهافکن پیوند برقرار کنند، طبیعتاً آینده بسیار تیرهای در پیش خواهد بود که نتیجه آن پایمال شدن عزت مسلمانان میباشد. نکته حائز اهمیت اینکه به فرموده مقام معظم رهبری، امروز جنگ، جنگ ارادهها است و طبیعتاً ارادهای که برخاسته از ایمان واقعی به خدای تعالی و پشتیبانی و حمایتهای او باشد، پیروز میدان نبرد میشود. امت اسلامی به حول و قوه الهی ایامی سرشار از محبت، وفاق، همیاری و همدلی را شاهد خواهند بود و چون جمهوری اسلامی و ملت بزرگوار ایران باایمان محکم به خدای تعالی این مسیر را در پیش گرفتند، این اراده با حمایتهای حقتعالی به نتیجه خواهد رسید و آن پیوند و آن انسجامی که لازمه حرکت تمدنی و شکلگیری امت واحده اسلامی است، انشاءالله به وقوع خواهد پیوست.
راهکارها:
1.شایسته است علمای دین با توجه به نقاط مشترک موجود بین فرق اسلامی در عرصههای مختلف بهواسطه مقابله با انواع گسلهای موجود تفرقهانگیز و افراطگرا در عرصه مذهبی، زمینهساز تقویت انسجام مذهبی باشند.
2.مسئولین نظام از بیان سخنان تفرقهانگیز و افراطگرای مذهبی در تصمیمات مهم مملکتی و مصوبات مجلس خودداری کنند.
3.باید علما با عدم توجه بر مسائل قومیتی و ناسیونالیستی، مهمترین اصل را ارزشهای اسلامی قرار دهند.
4.شایسته است رسانه ملی با محوریت حرکت در جهت مشترکات اسلامی و مصالح امت اسلامی شرایط ارتباط مستمر و سالم را در بین همه مذاهب ایجاد و تقویت کند.
5. حاکمیت با ایجاد بستر مناسب، شرایط را برای مشارکت فعال در فعالیتهای اجتماعی - سیاسی تمام جریانهای مذهبی بر اساس اختیارات قانون اساسی کشور فراهم آورد.
6.مسئولان سازمان حج و زیارت زمینه تقریب فکری در بین تمام جریانها از مذاهب مختلف را طی موسم حج و مراسم اربعین امام حسین علیهالسلام بهعنوان دو نمونه مهم از مناسک مشترک مذهبی فراهم آورند.
7.مسئولان دینی، به فرهنگ اهلبیت (ع) در مواجهه با مخالفان و پیروان دیگر مذاهب اسلامی که با حفظ ایدئولوژیک و مرزهای عقیدتی خود، با آنها ارتباطات استراتژیک داشتند، توجه ویژه نمایند.
8. شایسته است در راستای پیوند عاطفی میان فرق اسلامی محبت اهلبیت (ع) برجسته گردد.
9.علمای اسلامی با تمرکز و برجستهسازی شعارهای قرآنی، آنها را در جهان اسلام تعمیم داده و از آنها بهعنوان سدی در مقابل دشمن استفاده نمایند.
10.اندیشمندان اسلام با ارتباط مستمر و تعامل فکری، بر محور مسائل امت اسلامی و جهانیسازی و یکپارچهسازی جهان اسلام توجه ویژه داشته باشند.
11. باید اندیشمندان دینی با بهکارگیری ظرفیتها بهگونهای تدبیر نمایند که جهان اسلام در عرصه علمی، سیاسی، فرهنگی، نظامی و امنیتی، صنعت و رسانه، در سطح جهانی اقتدار ویژهای کسب نماید.
12.شایسته است حاکمیت با بسترسازی مناسب شرایط را برای گفتمان تمدنسازی اسلامی در حوزههای سیاسی، علمی، اقتصادی و امنیتی در بین نخبگان جهان اسلام بهویژه در مراکز دانشگاهی ایجاد نماید.
13.برای ایجاد انسجام بینامذهبی، علمای دین باید تقریب فکری – بینشی در جهت فهم صحیح از یکدیگر و رفع سوءتفاهمها و سوءبرداشتها، در بین معتقدان تشیع و تسنن را ایجاد کنند.
ضرورت پرهیز از تعصبات جاهلانه در میان خواص
مرکز پژوهشی مبنا در پژوهش «انسجام مذهبی» در مصاحبهای با حجتالاسلاموالمسلمین آقای دکتر مهدی امیدی، استادیار و عضو هیئتعلمی مؤسسه آموزشی - پژوهشی امام خمینی (ره) و قائممقام گروه فلسفه سیاسی دایرةالمعارف علوم عقلی به گفتوگو نشست. وی دلایل اختلال در انسجام مذهبی را تحلیل کرده و راهکارهایی برای ارتقا و بهبود آن ارائه نمود.