امید اجتماعی یکی از مفاهیمی است که در جامعهشناسی عموماً مورد بهرهبرداری قرار میگیرد و یک شاخص جهانی است. در بحث شاخصها باید گفت که نشاط اجتماعی، گفتگو و تحرّک بسیار مهم هستند. البته بعضیها امید به زندگی را هم به آن اضافه میکنند که با عمر و سن ارتباط دارد؛ اما برخی میگویند سنجههای امید اجتماعی همان سنجههای سلامت اجتماعی است و زمانی که از سلامت اجتماعی سخن به میان میآید آن را به نظامات اربعهی فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جزئی میکنند و میگویند به هراندازه که اعتماد به این نظامات اربعه بیشتر باشد، به آن معنا امید هم وجود دارد. بهعبارتدیگر ازآنجاییکه گسست اجتماعی بهنوعی معلول فقدان امید اجتماعی است بنابراین، اگر جامعه، دچار انشقاق و گسست اجتماعی شده باشد، امید اجتماعی در پایینترین سطح خودش قرار دارد و در غیر این صورت میتوان گفت که همچنان شاخصههای امید اجتماعی پابرجا هستند. شایانذکر است که رابطهی سرمایهی اجتماعی و امید اجتماعی رابطهی معناداری است و در موازی هم هستند؛ چراکه ثقل مرکزی آنها بحث اعتماد است. لذا با بررسی آنها روشن میگردد که تا حدودی اعتماد جامعه هم در سطوح سیاسی و نسبت به حاکمیت و هم در جامعه، نسبت به یکدیگر و هم در سیستم اقتصادی و کارآمدهای نظام حاکم، مخدوش شده و در نگاه مردم کارکردهای خودش ازدستداده است و نتوانسته اعتماد مردم را جلب کند. نکته حائز اهمیت این است که امید اجتماعی از جنس کشف نیست بلکه، از جنس خلق کردن است؛ بنابراین این امکان وجود دارد که با افزایش سطح مهارت اجتماعی از طریق بالا بردن مهارت فردی، میتوان امید اجتماعی را خلق و برساخته کرد؛ چراکه جامعهی ما در ذات خود و بهعنوان زیستبوم فرهنگی خودش، امید را در درون خود دارد و این پیشران بسیار مهمی میباشد بنابراین باید برای ساخت امید اجتماعی، توسعه فردی را افزایش داد. مطلب دوم، چگونگی مواجههی افراد با بلایا است. درواقع جامعه در بحث واکنش بهشدت دچار مشکل و آسیب است و این مهارت را ندارد که در برابر کنشها چگونه واکنش نشان دهد. چون بالأخره کنش اتفاق میافتد، مهم این است که شما چگونه با واکنش خودتان این کنش را مدیریت کنید. دومین راهکار افزایش امید اجتماعی، گفتگو است. به نظر میرسد که گفتگو در جامعهی ما هنوز شکل نگرفته است؛ راه حلترمیم آنیکی نظام رسانهای و در رأس آن رسانهی ملی است و دیگری بحث سمنها است. این دو میتوانند مراکزی باشند که به شکل واقعاً اجتماعی شده و آزاد نظام گفتگو را در تمامی سطوح درست کنند. باید عنوان کرد که وضعیت جامعه امروز، وضعیت امید انفعالی است ولیکن ازآنجاییکه جامعه ما یک جامعه دینی است و فلسفهی انتظار در شیعه در بحث صاحبالزمانی و آخرالزمانی، فلسفهی منفعلانه نیست بلکه کاملاً فعالانه است، بنابراین نظاموارهی مهدویت در تشیّع میگوید تو باید حرکت کنی تا او بیاید. پس نتیجه گرفته میشود که امید از جنس ساختنی است و اکتشافی و کشفی نیست، بنابراین میتوان با مجموعهای از راهکارها مانند موارد ذیل امید اجتماعی را در جامعه احیا کرد.
1. باید نشاط اجتماعی را با غلبه اخبار انبساطی نظام رسانهای بر اخبار انقباضی، در جامعه تزریق کرد.
2. باید در حوزهی نشاط اجتماعی تحلیلهای درستی انجام داده و مهارت شاد بودن، بدون اینکه از چارچوبهای اخلاقی عبور شود را به مردم آموخت.
افزایش امید اجتماعی بهوسیله غلبه اخبار انبساطی نظام رسانهای بر اخبار انقباضی
یادداشتِ برگرفته از مصاحبه آقای دکتررسول داداشی آذردرباره مسئله امید اجتماعی